L' asturcon ye un de los ponis mas antigos ya espurechos del mundiu. La primera anuncia sol mesmu ta recoyida nel añu 80 a. de C. Daquella dómina ya yera valoratible mesmo pola so velocidá que pol so valor na llucha. Tamién polo seliquin del so pasu. Los romanos dan -y el nome al caballu qu' afayaren:
"les tribes galaiques y astures nel norte d' Hispania crien una castra caballos a la que llamen celdones (na so llingua); esta castra pequena a la que (nos los romanos) llamamos asturcones, nun van al trinquete, senon que posen un pasu facile afayaizu, que vien darreu d' aballar les dos pates de ca llau alternativamente..." Plinio (8.166).
Abondos sieglos depos los asturcones siguen siendo per valoraos. Na publicación irlandesa "Two Bokes of the Histories of Ireland" fayendo referencia al sieglu XV fala d' ellos d' esta miente: "un noble quixo mercar un d' ellos (ya nun y lu vendeu) ufriendo-y un ciento asemeyau, los foros de cinco años ya un ñeru de taforros por siete años".
Anque el so amplegu davezu ta venceyau colos llabores agricoles a lu llargu d' estos sieglos, tamien fonon comercializaos pa otres xeres. Por exemplu fonon emplegaos en Paris pal tiru de pequenos carruaxes nel sieglu XIX.
Anguañu defendense tamién n' actividá deportiva. Dellos asturcones proclamanunse campeones d' España d' equitación en disferientes frasques a lu llargu destos caberos años.
"les tribes galaiques y astures nel norte d' Hispania crien una castra caballos a la que llamen celdones (na so llingua); esta castra pequena a la que (nos los romanos) llamamos asturcones, nun van al trinquete, senon que posen un pasu facile afayaizu, que vien darreu d' aballar les dos pates de ca llau alternativamente..." Plinio (8.166).
Abondos sieglos depos los asturcones siguen siendo per valoraos. Na publicación irlandesa "Two Bokes of the Histories of Ireland" fayendo referencia al sieglu XV fala d' ellos d' esta miente: "un noble quixo mercar un d' ellos (ya nun y lu vendeu) ufriendo-y un ciento asemeyau, los foros de cinco años ya un ñeru de taforros por siete años".
Anque el so amplegu davezu ta venceyau colos llabores agricoles a lu llargu d' estos sieglos, tamien fonon comercializaos pa otres xeres. Por exemplu fonon emplegaos en Paris pal tiru de pequenos carruaxes nel sieglu XIX.
Anguañu defendense tamién n' actividá deportiva. Dellos asturcones proclamanunse campeones d' España d' equitación en disferientes frasques a lu llargu destos caberos años.
L' asturcon ye parte d'una abondosa familia de ponis que se caltienen nel denomau Arcu Atlanticu, la fastera del llitoral oceanicu que s' esparde dende Portugal a Escocia ya que abraca
España, Francia, Inglaterra, Gales e Irlanda. Tan reconocies nueve castres de calteres asemeyaos al Asturcón: Garrano, Pottok, Dartmoor, Exmoor, Gales, Connemara, Shetland y Highland; munches d' estes viñaron pel mundiu, poles sos carauteristiques.
Les condiciones naturales d' Asturies, una rexon de cumales ya fanes, de perabegoses comunicaciones fasta l' sieglu XX, foi una circunstancia de duble filu pal asturcon. Per un llau caltuvolos espurechos, tornando los crucies que -yos fixera perder el so fustax; peru estu tamien encurtíu la so divulgación ya'l saliu al exterior, magüer les grandes virtues qu' enzarra.
España, Francia, Inglaterra, Gales e Irlanda. Tan reconocies nueve castres de calteres asemeyaos al Asturcón: Garrano, Pottok, Dartmoor, Exmoor, Gales, Connemara, Shetland y Highland; munches d' estes viñaron pel mundiu, poles sos carauteristiques.Les condiciones naturales d' Asturies, una rexon de cumales ya fanes, de perabegoses comunicaciones fasta l' sieglu XX, foi una circunstancia de duble filu pal asturcon. Per un llau caltuvolos espurechos, tornando los crucies que -yos fixera perder el so fustax; peru estu tamien encurtíu la so divulgación ya'l saliu al exterior, magüer les grandes virtues qu' enzarra.
Les condiciones naturales favorecienon el desendolque de delles singularidaes de la especie. Esto ye por exemplo, lo que apellamos el corru, que denoma l'acorriyar de les menaes d' asturcones.
A lu que se refier esa pallabra "corru" ye la postura d' axuntase los caballos de cote a la llucha que de siempres caltuvienun co los llobos. Los corros bravos taliandu les fondes vallines o les viesques de les xerres, fonon acomodandose al tarren ya los peligros. D' esa miente el cadíu d' asturcones fae un reduolo, co les ancles escontra dientru del mesmo ya les tiestes pa fora. Asina defenden, coles manes, a les sos naciones, abellugaes dientro 'l corru.
Cola allegada la primavera emprincipien a parir los nueos potros. Despos d' una preñez d' once meses ente ellos los d' iviernu, les burres qu' alleixen en forma, separtanse del corru ya busquen un requexu ablugau p' achucase. Ellí naz el nueu asturcon, tres un momentu maxicu que malapenes dura unos menutos ya que se produz siempres pela nuechi. Ye asina como la egua reduz les posibilidaes pa no ser atopada polos enemigos de la castra.
Los potros estremense d' otros animales en qu' espusinen desecute, pos poques hores depos de nacer ya anden cua la egua.
Nuove dies depos de parir, les burres tan ventoses, criando davezu fasta los veinticinco años, lo que ofrez un bon testimuniu del so rixu.
A lu que se refier esa pallabra "corru" ye la postura d' axuntase los caballos de cote a la llucha que de siempres caltuvienun co los llobos. Los corros bravos taliandu les fondes vallines o les viesques de les xerres, fonon acomodandose al tarren ya los peligros. D' esa miente el cadíu d' asturcones fae un reduolo, co les ancles escontra dientru del mesmo ya les tiestes pa fora. Asina defenden, coles manes, a les sos naciones, abellugaes dientro 'l corru.
Cola allegada la primavera emprincipien a parir los nueos potros. Despos d' una preñez d' once meses ente ellos los d' iviernu, les burres qu' alleixen en forma, separtanse del corru ya busquen un requexu ablugau p' achucase. Ellí naz el nueu asturcon, tres un momentu maxicu que malapenes dura unos menutos ya que se produz siempres pela nuechi. Ye asina como la egua reduz les posibilidaes pa no ser atopada polos enemigos de la castra.
Los potros estremense d' otros animales en qu' espusinen desecute, pos poques hores depos de nacer ya anden cua la egua.
Nuove dies depos de parir, les burres tan ventoses, criando davezu fasta los veinticinco años, lo que ofrez un bon testimuniu del so rixu.
De magar foi calistrandu la mecanizacion, dende el sieglu XIX, fixo que pasu ente pasu el caballu de siempres fore camudau pol caballu vapor nes caseries, l'acarretu ya les industries. La so sustitucion en pequenos llabores foi darreu ya irremediable.
Nel casu l' Asturcón fechos aisllaos, comu la guerra civil española, aú matanun munchos pola mor de la so carne, supunxo que foren arrequexaos cuasi dafechu. Asitiandose nel cairón nesti sieglu, al finar los años setenta, caltienense solo unos cuarenta exemplares. La castra taba pasandoles perestreches.
Nos años ochenta produzse un emburrion na concencia ecoloxista si bien de manu hebo otres iniciatives presonales, comu les d' Oscar Fernández que caltuvo un corru nel Puertu Sueve escontra los ataques de toa mena que carecia la castra. L' esforciu nesti mesmu sen d' organizaciones qu' ensamaben, comu l' Asociacion Asturiana d' Amigos de la Naturaleza ( ANA ), algamó aparar a tiempu el desaniciu al que el poni diba empobinau. El so alitar ye güei un trunfu. L' Asociacion de Criadores de Ponis de Raza Asturcón (ACPRA ) llexitima cola so actividá la renancencia de la castra.
Nel casu l' Asturcón fechos aisllaos, comu la guerra civil española, aú matanun munchos pola mor de la so carne, supunxo que foren arrequexaos cuasi dafechu. Asitiandose nel cairón nesti sieglu, al finar los años setenta, caltienense solo unos cuarenta exemplares. La castra taba pasandoles perestreches.
Nos años ochenta produzse un emburrion na concencia ecoloxista si bien de manu hebo otres iniciatives presonales, comu les d' Oscar Fernández que caltuvo un corru nel Puertu Sueve escontra los ataques de toa mena que carecia la castra. L' esforciu nesti mesmu sen d' organizaciones qu' ensamaben, comu l' Asociacion Asturiana d' Amigos de la Naturaleza ( ANA ), algamó aparar a tiempu el desaniciu al que el poni diba empobinau. El so alitar ye güei un trunfu. L' Asociacion de Criadores de Ponis de Raza Asturcón (ACPRA ) llexitima cola so actividá la renancencia de la castra.
La traza xeneral de l' Asturcón ye'l d' un poni axil, enforma repartiu amás de fuerte ya pedresu. La so capa ye de collor prietu, anque de primeres l' Asturcón pel iviernu tien una fechura que nun s' asemeya un res cola del branu. De la so adautacion a les tambascaes de les xerres remanez el fechu que na dómina friga al animal y medre munchu el pelu de collor acastañau que lo abluga.
La tiesta ye pequena, el perfil con fanguada llixera ya rematada por un bon focicu. Los güeyos son prietos, grandes ya sabichegos. Les oreyes pequenes ya sollertes, flanqueen una frente escamplada ya anubria d' un flecu trupu. Un piscuezu permediau, daqué narquiau nos greños, del que naz un mestu ya allargau tabayon de clines. Les espaldes per entornaes, l' ancla tamién entornada ya enxamas duble, con un pechu d' anchor ya musculatura per definia asientense n' unes estremidaes nidies de cascos pequenos, arrondiaos ya perpedreguesos. La so alzada permedia en 1,25 mts. asigún seya el xeitu la crianza.
La tiesta ye pequena, el perfil con fanguada llixera ya rematada por un bon focicu. Los güeyos son prietos, grandes ya sabichegos. Les oreyes pequenes ya sollertes, flanqueen una frente escamplada ya anubria d' un flecu trupu. Un piscuezu permediau, daqué narquiau nos greños, del que naz un mestu ya allargau tabayon de clines. Les espaldes per entornaes, l' ancla tamién entornada ya enxamas duble, con un pechu d' anchor ya musculatura per definia asientense n' unes estremidaes nidies de cascos pequenos, arrondiaos ya perpedreguesos. La so alzada permedia en 1,25 mts. asigún seya el xeitu la crianza.
L' Asturcón anguañu sigue criandose nes xerres comu davezu, pero escomencipia viñar la so cria en caseries, aú l' home col so precuro fae la esbilla y' al espuxine de los miyores exemplares.
El so calter albar amuesase en tandu adondau. Ye' l poni idegal pa los neños. Amuesen davezu un fustax galolleru ya carauteristicu al empar qu' un rixu escomanau pal so tamañu. La so aicion ye sele, cenciella ya pola, a lu qu' hai qu' amestar el so inclin pal saltu. Pol so rixu ye aparente pal arnes.
El so calter albar amuesase en tandu adondau. Ye' l poni idegal pa los neños. Amuesen davezu un fustax galolleru ya carauteristicu al empar qu' un rixu escomanau pal so tamañu. La so aicion ye sele, cenciella ya pola, a lu qu' hai qu' amestar el so inclin pal saltu. Pol so rixu ye aparente pal arnes.
0 comentarios:
Publicar un comentario